وزارت علوم و شورای عالی علوم تحقیقات و فناوری (عتف) علاوه بر وظایف درون دستگاهی، وظایف فرادستگاهی نیز بر عهده دارند. برای مثال؛ بر اساس قانون «اهداف، وظایف و تشکیلات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری»؛ یکی از وظایف مهم فرادستگاهی این وزارتخانه تقویت ارتباط دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی با بخش‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور است. موضوع تقویت ارتباط دانشگاه‌ها با جامعه و صنعت و استفاده از نتایج تحقیقات در بخش‌های مختلف کشور، قدمتی به اندازه تاسیس «وزارت علوم و آموزش عالی» در ۱۳۴۶ و تشکیل اولین شورای پژوهش در کشور دارد.

پس از گذشت بیش از نیم قرن، هنوز مباحثی همچون کاربردی‌سازی پژوهش، تحقیقات مسئله‌محور و ارتباط دانشگاه با صنعت، از دغدغه‌های اصلی مسئولان، سیاستگذاران و پژوهشگران است. این امر نشان می‌دهد که با وجود تمام اقدامات بزرگ و کوچک و تلاش‌های انجام‌شده برای حرکت به این سمت، وزارت علوم نتوانسته به صورت کامل به این هدف دست پیدا کند. از سال‌ها پیش در دانشگاه‌ها دفاتر ارتباط با صنعت برای رسیدن به همین هدف راه‌اندازی شد و در ۱۴۰۱ نیز سامانه‌ای نظام ایده‌ها و نیازها (نان) برای ثبت نیازهای صنعت و استفاده از ظرفیت دانشگاهیان برای حل مسائل کشور راه‌اندازی شد ولی هنوز ارتباط دانشگاه با صنعت به خوبی برقرار نشده است و دستگاه‌های مختلف به طور کامل سمت استفاده از ظرفیت دانشگاه‌ها نرفته‌اند.

یکی دیگر از وظایف فرادستگاهی وزارت علوم ارزیابی مستمر فعالیت تمام واحدهای آموزش عالی و مؤسسات تحقیقاتی (‌اعم‌از دولتی و غیردولتی) است. بر اساس این قانون وزارت علوم می‌تواند از ادامه فعالیت هر یک از موسسات و واحدهای آموزش عالی جلوگیری کرده و آن‌ها را منحل کند. با این وجود؛ وزارت علوم نتوانسته نقش نظارتی خود را در ارزیابی فعالیت‌های تمام موسسات آموزش عالی و اجرای طرح آمایش آموزش عالی به خوبی انجام دهد و به اهداف مد نظر خود به طور کامل دست پیدا کند. به طوری که روزهای اخیر وزیر علوم در یک نشست خبری در پاسخ به پرسش یکی از خبرنگاران در مورد اجرایی شدن طرح آمایش آموزش عالی، به ادغام برخی دانشگاه‌ها اشاره کرد و گفت: ما تا حدودی اقداماتی در این زمینه انجام دادیم اما اگر صادقانه بخواهیم صحبت کنیم، در خصوص آمایش آموزش عالی مقاومت‌های محلی و منطقه‌ای وجود دارد و این مسائل کار را کند می‌کند.

اجرای وظایف فرادستگاهی وزارت علوم نیازمند هم‌سویی و همکاری سایر دستگاه‌ها و بخش‌هاست و البته ذکر این نکته نیز ضروری است که با وجود این‌که قانون وظایف فرادستگاهی را برای وزارت علوم تعیین کرده است ولی نهادهای متولی و سیاست‌گذار دیگری نیز موازی با وزارت علوم در عرصه علم و فناوری و آموزش عالی در کشور حضور دارند.

به هر ترتیب وزارت علوم در برخی حوزه‌ها نتوانسته در اجرای وظایف فرادستگاهی خود آن‌طور که باید و شاید موفق باشد و قدرت لازم را برای همراه کردن سایر دستگاه‌ها در اجرای قوانین نداشته است.

وقتی نهادهای موازی یکپارچگی آموزش را تهدید می‌کند

دکتر محمدعلی زلفی گل در پاسخ به این پرسش که چرا وزارت علوم از قدرت لازم برای اجرای وظایف فرادستگاهی خود برخوردار نیست؟ و این‌که آیا نهادهای موازی مانع از قدرتمند شدن وزارت علوم هستند؟ گفت: حرف حساب جواب ندارد. همین نکته‌ای که فرمودید، صحیح است. شما بررسی کنید آموزش عالی در کشور ما چند متولی دارد؟ در مورد این موضوع یک بررسی انجام دهید.

وی با اشاره به موسسات آموزشی و پژوهشی خارج از وزارت علوم، گفت: صدا و سیما دانشگاه دارد؛ دانشگاه نفت و پژوهشگاه نفت داریم؛ پژوهشگاه هوا و فضا زیر مجموعه فناوری اطلاعات است؛ وزارت مسکن برای خودش پژوهشگاه دارد؛ قوه قضائیه دانشگاه و پژوهشگاه دارد؛ دانشگاه آزاد و وزارت بهداشت برای خودشان یک مسیر می‌روند. معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری نیز برای خود داستان خاص دیگری دارد. این حاکی از آن است که ما یکپارچگی آموزش عالی نداریم.

وزیر علوم، تحقیقات و فناوری موضوع موثر دیگر را شورای عالی عتف، عنوان کرد و گفت: جلسات شورای عالی عتف ۱۱ سال بدون حضور رئیس جمهور تشکیل می شد و در زمان شهید رئیسی ۲ بار با حضور رئیس جمهور تشکیل شد. بنابراین شورای عالی عتف نیز باید نقش خود را جدی‌تر ایفا کند.

مشکلاتی که جدایی دانشگاه‌های علوم پزشکی ایجاد می‌کند

زلفی‌گل با تاکید بر نبود یکپارچگی آموزش در کشور، به موضوع جدا بودن دانشگاه‌های علوم پزشکی اشاره کرد و گفت: در همه دنیا همه رشته‌ها با هم هستند ولی در ایران دانشگاه‌های علوم پزشکی جدا از سایر دانشگاه‌ها هستند. تصور کنید که اگر بروندادهای دانشگاه تهران و دانشگاه علوم پزشکی تهران یکپارچه شود، چقدر رتبه دانشگاه‌های ما افزایش می‌یابد و چه فرصت‌هایی برای انجام تحقیقات بین رشته‌ای و چند رشته‌ای ایجاد می‌شود.

وی ادامه داد: ما دو دانشگاه داریم که مرز ندارند ولی هر دو مرکز همایش‌های بین‌المللی دارند! این‌گونه هزینه‌های ما هرز می‌رود.

وزیر علوم با بیان این‌که حدود ۷۵ رشته در دانشگاه‌های علوم پزشکی و دانشگاه‌های وزارت علوم هم‌پوشانی دارند، گفت: برخی رشته‌ها مانند آمار، روان‌شناسی و … در هر دو دانشگاه ارائه می‌شوند.

وزیر علوم ادامه داد: حتی دروس مختلف سرویسی مقطع کارشناسی هم در دانشگاه تهران و هم در دانشگاه علوم پزشکی تهران تدریس می‌شود. وزارت بهداشت می‌تواند برای این دروس از استادان همان رشته در وزارت علوم به صورت حق‌التدریس استفاده کند. دریافتی یک عضو هیئت علمی دانشگاه به ازای یک واحد حق‌التدریس، معادل یک دهم پرداختی در ازای همان واحد به صورت موظفی استاد است.

زلفی‌گل با تاکید بر این‌که ما نتوانستیم بهره‌وری و یکپارچگی را در آموزش عالی عملی کنیم، گفت: برای اصلاح شرایط نیازمند بازنگری و ساماندهی در این امر هستیم.